Cwestiynau Cyffredin

Mae gan Gymru nod Sero Net y Sector Cyhoeddus a mecanwaith adrodd yn barod – pam mae angen unrhyw beth arall arnom ni?

Mae Nod Sero Net Sector Cyhoeddus Cymru erbyn 2030 ac Adrodd Sero Net Cymru Reporting yn canolbwyntio ar weithgareddau gweithredol y sefydliadau hynny.

Mae Llywodraeth Cymru yn cydnabod y bydd datgarboneiddio gweithrediadau’r sector cyhoeddus yn cael effaith ehangach ar gymdeithas:

"Un o rolau allweddol y sector cyhoeddus yng Nghymru yw dylanwadu ar yr economi ehangach drwy ei alw am nwyddau a gwasanaethau a’i gefnogaeth i dwf economaidd cynaliadwy, carbon isel.."

Canfu’r Pwyllgor Newid yn yr Hinsawdd fod allyriadau gweithredol awdurdodau lleol (gan gynnwys y nwyddau a’r gwasanaethau y mae’n eu caffael) yn cynrychioli tua 2-5% o allyriadau lleol..

Felly, mae’r dasg o ddatgarboneiddio’r sector cyhoeddus yn bwysig (yn anad dim oherwydd ei fod yn dangos uniondeb a gellir helpu ysgogi arloesedd ac ymatebion y farchnad) ac mae angen ei wneud, ond mae’n cynrychioli ffracsiwn bach o allyriadau cyffredinol y wlad.

Canfu’r Pwyllgor Newid Hinsawdd y gall awdurdodau lleol gael dylanwad dros tua 30% o allyriadau yn yr ardal leol. Canfuwyd na chaiff y Chweched Gyllideb Garbon ei fodloni os na chaiff yr allyriadau lleol ehangach hyn eu torri.

Mae awdurdodau lleol a gweithredwyr eraill gan gynnwys CJCs a pharciau cenedlaethol yng Nghymru eisoes yn arwain gweithredu hinsawdd ehangach yn eu hardaloedd lleol. Mae llawer wedi datgan argyfwng hinsawdd sydd wedi codi disgwyliadau’r cyhoedd ohonynt yn arwain gweithredu ar draws y gymdeithas

Y broblem yw, ac eithrio Cynlluniau Ynni Ardal Leol, nad oes unrhyw ddull cyson yn cael ei gymryd tuag at weithredu hinsawdd diriogaethol/ar sail ardal sy’n arwain at:

• Uchelgais a graddfa is, a chyflymder gweithredu nag y dywed y wyddoniaeth sydd ei angen , oherwydd diffyg nodau ardal clir.
• Anallu i gydweithio'n effeithiol ac effeithlon rhwng sefydliadau ac ar draws ardaloedd daearyddol..
• Diffyg eglurder ynghylch rolau a chyfrifoldebau mewn ardaloedd lleol – ac felly bylchau enfawr yn y ddarpariaeth a pheth dyblygu.

Diffyg tryloywder rhwng sefydliadau, rhanddeiliaid a’r cyhoedd – gan arwain at erydu ymddiriedaeth a diffyg hyder mewn gweithredu ar yr hinsawdd.

What are Beth yw'r gwahaniaeth rhwng allyriadau gweithredol ac allyriadau tiriogaethol neu ar sail ardal, yw Cwmpas 1, 2 a 3??

Allyriadau gweithredol :Mae gweithredoedd mudiad yn creu allyriadau gweithredol – o adeiladau a threfnidiaeth i allyriadau sy’n dod allan o’r nwyddau a gwasanaethau. Mae nhw’n cael eu cyfru o fewn yr adroddiadau o fewn y Sector Cyhoeddus Sero Net erbyn 2030.

Mae allyriadau tiriogaethol Mae allyriadau tiriogaethol yn dod o danwyddau ffosil sy’n rhyddhau yn uniongyrchol neu sy’n cael eu defnyddio o fewn tirigaeth fel gwlad neu awdurdod lleol.

Amrediad 1: Allyriadau uniongyrchol – fel esiampl, llosgi tanwyddau ffosil ar gyfer gwres neu trydan, neu cebyd efo injan sy’n hylosgi’n mewnol.

Amrediad 2: Allyriadau anuniongyrchol o egni – fel esiampl y defnydd o drydan sydd wedi eu prynu.

Mae dadansoddi allyriadau sy’n cael eu cynhyrchu allan o dreuliant yn ystyried bywyd cyfan nwyddau a gwasanaethau sy’n cael eu defnyddio gan pobl, gan cynnwys allyriadau sy’n cysylltiedig a mewnforion ac allforion.

Amrediad 3: Allyriadau anuniongyrchol o fewn nwyddau a gwasanaethau – y defnydd sy’n mynd i fewn ac allan.

I ddeall yr allyriadau o fewn ardal lleol fel awdurdod neu rhanbarth, mae’n bwysig deall allyriadau sy’n cael eu cynhyrchu ac allyriadau sy’n cael eu defnyddio: amrediadau 1,2 a 3. Gweler tudalen 16 o’r Canllaw Adrodd i'r Sector Cyhoeddus Carbon Net Sero am fwy o wybodaeth amrediadau 1,2 a 3.

Rydym am ganolbwyntio ar delivery - yw cynlluniau gweithredu yn ddargyfeiriad?

Mae pawb sy o ddifrif am newid hinsawdd eisiau sicrhau uchafswm danfoniad.

Mae cynllun yn helpu sichrau danfoniad. Mae’r mudiad Dinasoedd C40 (sy’n defnyddio data a mesur yng nghanol ei gwaith) wedi darganfod bod dinasoedd ledled y byd sy’n mabwysiadu targedau sy’n gysylltiedig a gwyddoniaeth ac amlheidgarwch, ac yn creu cynllun gweithredu sy’n gysylltiedig a thystiolaeth, yn cynhyrchu tair gwaith fwy o weithrediad na’r dinasoedd sy ond yn ceisio fod yn fwy cynaladwy.

Mae cynllun strategol ar gyfer ardal lleol yn galluogi:

• Eglurder ynghlyn a’r maint, cyflymder a math o weithredu sydd angen wedi eu cefnogi gan dystiolaeth perthnasol.
• Cyfle i flaenoriaethu a trefnu weithredoedd yn effeithlon o ran arian a phwrpas.
• Cyfle i bob randeiliad i gydweithio a chreu dyfodol I'w llefydd mewn ffordd sy’n blaenoriathu gofynion lleol – cynllunio am symudiad teg i ffwrdd o gymdeithas carbon uchel i gymdeithas sy’n fwy teg a iach. 
• Ystod bell a nifer fawr o gyfranogwyr sy’n barod i helpu ac i fod yn rhan o’r newid..

Cynigion prosiectau unigol sy’n gymhellol i fuddsoddiadwyr ohewrydd mae nhw’n gysylltiedig a stretegaethau fwy a newidiadau pellach.

Mae datblygu cynlluniau gweithredu yn cymryd llawer o amser – nid ydynt o reidrwydd yn arwain at wneud penderfyniadau rhesymegol

Mae cynllunio gweithredu tiriogaethol strategol yn gyfle i gasglu’r dystiolaeth berthnasol a chynnwys y rhanddeiliaid perthnasol mewn sgwrs am siapio lle mewn ffordd sy’n diwallu anghenion amgylcheddol a llesiant.

Nid bodau rhesymegol yw bodau dynol; caiff ein penderfyniadau eu llywio gan werthoedd a'r straeon rydym yn eu llunio a'u rhannu i ddeall y byd. Fodd bynnag, rydym yn cynyddu’r siawns o wynebu a mynd i’r afael â heriau, cyfleoedd, tybiaethau, ac anghydbwysedd pŵer os oes gennym ymagwedd strwythuredig, seiliedig ar dystiolaeth a chynhwysol at gynllunio camau gweithredu. 

Gall protocolau ymgysylltu a llywodraethu arfer gorau helpu i ymgorffori prosesau gwneud penderfyniadau sy’n cyd-fynd â Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol mewn prosesau cynllunio a chyflawni gweithredu.

Mae cynllunio gweithredu wedi'i gynllunio'n dda yn cynnwys yr holl randdeiliaid perthnasol ac maent yn llawer mwy tebygol o fod yn ymrwymedig i gyflawni gweithredol os ydynt yn ymwneud â datblygu'r cynllun.

Gwlad fach yw Cymru – a oes gwir angen cynlluniau hinsawdd nythu ranbarthol, awdurdodau lleol a pharciau cenedlaethol arnom hefyd?

Oes.

Mae Cymru yn amrywiol mewn sawl ffordd ac mae angen i gynlluniau hinsawdd gael eu teilwra i anghenion ac amgylchiadau lleol.

Gall cynlluniau nythu sy'n gweithredu ar wahanol lefelau gweinyddol ac ardaloedd daearyddol ddarparu'r lefel o fanylder sydd angen i ymateb i anghenion ac amgylchiadau lleol.

Yr allweddi i effeithiolrwydd cynlluniau nythu fydd:

• Defnyddio methodoleg gyson ac arfer gorau ar draws gwahanol sefydliadau.
• Eglurder ynghylch rolau a chyfrifoldebau rhwng yr holl actorion sy'n gynwysedig, a chyfathrebu effeithiol.
• Cyd-ddylunio ac ymgysylltu i sicrhau bod pawb y mae'r cynlluniau yn eu heffeithio yn cael y cyfle i fod yn rhan o'u siapio.

Mae Llywodraeth Cymru wedi rhoi’r dasg i’r Parciau Cenedlaethol o fod yn “enghreifftiau o ran ymateb i’r argyfwng hinsawdd a natur. Rydych chi mewn sefyllfa unigryw i ymgysylltu â’r cymunedau o fewn eich ffiniau i ddatblygu datrysiad sy’n sicrhau buddion i bobl a’r amgylchedd.” Ni all parciau cenedlaethol wneud hynny heb ddatblygu cynllun strategol ar gyfer y Parc.

Beth yw fframwaith?

A oes angen fframwaith newydd arnom ar gyfer gweithredu ar sail neu dimond i lenwi rhai trefi yn y ddarpariaeth?

Mae Ras-i-Sero yn darparu dynesiad strwythurol i gynyddu gweithrediadau hinsawdd, gan ddilyn y termau isod:

ADDUNO: I roi gymaint o ymdrech ag sy’n bosib i geisio cyrraedd rhan teg o hannneri nwyon ty gwydr rhyngwladol erbyn 2030, ac i gyrraedd sero-net erbyn 2050 ar y hwyrach.

CYNLLUNIO: O fewn 12 mis cynhyrchu cynllun sydd wedi ei gefnogi gan dystiolaeth, i leihau allyriadau fel sydd wedi eu tanlinellu yn yr adduned

PARHAU: Cymryd gweithrediadau ar unwaith i geisio cyrraedd y camau i adduno

CYHOEDDI: Cyoeddi data a gweithredoedd i'r Portal Gweithredoedd Hinsawdd Rhyngwladol UNFCC.

PERSWADIO: Defnyddiwch llais a dylanwad eich mudiad i helpu cyrraedd yr adduned.

Mae dilyn y termau uchod yn darparu dull systematig sy’n cefnogi gweithrediadau cynwysiedig sy’n gysylltiedig a thystiolaeth.

Pam mae angen fframwaith cyson arnom ar gyfer cynlluniau gweithredu sail ardal ledled Cymru?

Mae angen ymagwedd gyson oherwydd bydd angen i’r cynlluniau, sy’n rhychwantu gwahanol lefelau gweinyddol ac ardaloedd daearyddol, cyflawni targedau a nodau datgarboneiddio ac addasu cenedlaethol gyda’i gilydd – dim ond fframwaith cyffredin a chyson all sicrhau nad oes bylchau ac nad oes unrhyw gyfrif dwbl. 

Mae gwahanol endidau yng Nghymru yn gweithio i wahanol lefelau o uchelgais, ac mae defnyddio gwahanol fethodolegau yn ei gwneud hi’n anodd cydweithio’n effeithiol ac effeithlon.

Bydd fframwaith cyson yn ei gwneud hi’n bosibl cefnogi sefydliadau i ddarparu gwasanaethau ‘gwnewch unwaith dros Gymru’ o ansawdd uchel i sefydliadau’r sector cyhoeddus yn hytrach na cheisio darparu cymorth hinsawdd ad hoc.

Gall allyriadau gweithredol Scope 3 gynnwys nwyddau a gwasanaethau yn yr ardal leol - felly onid yw'r sector cyhoeddus eisoes yn darparu'r arweiniad lleol sydd ei angen drwy ddatgarboneiddio'r allyriadau hynny?

Bydd gaffaeliad cyhoeddus sy’n canolbwyntio ar ddatgarboneiddio allyriadau Amrediad 3 yn helpu siapio’r nwyddau a gwasanethau carbon isel o fewn ardal lleol. Mae felly yn rhan o’r arweiniaeth sydd ei angen.

Mae’r sector cyhoeddus wedi cael cyfrifoldeb pwysig i gataleiddio newid o fewn sectorau preifat o gwpas y byd (fel PV a bysus electronig), felly mae hwn yn bwysig.

Ond mae allyriadau sector cyhoeddus, gan gynnwys y rhai o fewn Amrediad 3, yn dal i gyfri fel rhan fach o allyriadau ardal lleol.

Mae mudiadau sector cyhoeddus efo cylch gorchwyl ardal yn unigryw gan eu bod yn gallu chwarae rol fwy trwy arwain newidiadau mawr o fewn y genhadaeth hinsawdd, a chynllun strategol ar gyfer yr ardal lleol sy’n cynnwys allyriadau (gan cynnwys addasiad ac atafaelu sy’n gysylltiedig a natur) sy’n cysylltiedig a bob ran o’r cymdeithas.

Pa drefniadau llywodraethu sydd eu hangen ar draws y sector cyhoeddus i sicrhau bod gweithredu ar yr hinsawdd yn cael ei ystyried ar y camau cynharaf un o wneud penderfyniadau?

Mae llywodraethu yn faes o arfer da sy'n dod i'r amlwg yn fyd-eang.

Mae rhai enghreifftiau da yng Nghymru gan gynnwys Sir Ddinbych yn newid cyfansoddiad yr awdurdod lleol i sicrhau bod penderfyniadau ariannol y cyngor yn cyd-fynd â chynllun hinsawdd yr awdurdod lleol. Cyflwyniad, templed Adroddiad Busnes a Thempled Adroddiad y Cyngor a gynhelir gan WLGA yma.

There are some good examples in Wales including Denbighshire changing the local authority constitution to ensure financial decisions of the council are aligned with the local authority climate plan. Presentation, template Business Report and Template Council Report hosted by WLGA yma.

Mae llywodraethu yn un o ganolbwyntiau adrodd CDP – gweler isod.